Arsimi ndikon drejtpërdrejt në rritjen ekonomike përderisa është thelbësor për ta përmirësuar kapitalin njerëzor. Kapaciteti prodhues i një ekonomie varet nga faktorë të ndryshëm. Këto përfshijnë kapitalin fizik, teknologjinë dhe numrin e punëtorëve, si dhe cilësinë e tyre. Kjo cilësi përcaktohet kryesisht nga ajo që quhet kapital njerëzor. Një rritje e nivelit arsimor të punëtorëve e përmirëson kapitalin e tyre njerëzor, duke e rritur produktivitetin e këtyre punëtorëve dhe prodhimin e ekonomisë.
Shkruan: Abil BAUSH, Shkup
Investimi në arsim për çdo vend është i rëndësishëm, sepse sjellë rritjen dhe zhvillimin ekonomik. Diskutimi dhe shtjellimi i raportit mes cilësisë në arsim dhe impaktit të tij në zhvillimin ekonomik bëhet në aspekte të ndryshme. Arsimi është proces i marrjes së vazhdueshme të diturisë, shkathtësive dhe kompetencave. Ato fitohet dhe arrihet në institucione arsimore publike dhe private. Arsimi, gjithashtu, fiton në peshë duke parë se ndodhin fenomene të ndryshme, si: shtimi i popullsisë në botë, resurset e kufizuara (si: toka, kapitali dhe forca e njeriut), problemet e ndotjes, globalizimit etj. Prandaj sipërmarrësia dhe inovacionet, që i ofron arsimi te njeriu, janë tejet të rëndësishëm. Njohuritë, shkathtësitë dhe kompetencat që bartin mësuesit te nxënësit dhe studentët do të kthehen në një fuqi të zhvillimit dhe rritjes ekonomike për çdo vend.
Pa investime në faktorin njeri, si një ndër resurset e kufizuara, asnjë vend nuk mund të arrijë të ketë zhvillim ekonomik e shoqëror të mirëfilltë e të qëndrueshëm. Historikisht është dëshmuar se zhvillimi i arsimit ka sjellë rritjen e produktivitetit të punës. Në vitin 1900, Spanja dhe Finlanda ishin shtete me zhvillim ekonomik ishin shumë të ngjashme. Ato ishin të pazhvilluara, kryesisht vende bujqësore me një nivel të ulët të shkrim-leximit (mezi 40% të popullsisë) dhe të ardhura të ngjashme për kokë banori. Pas 50 vjetëve të ardhurat për frymë të Finlandës u dyfishuan në raport me atë të Spanjën dhe të gjithë finlandezët ishin të arsimuar. Arsimi i mesëm kishte filluar të përhapet në të gjitha klasat shoqërore në vend. Ndërkohë, në Spanjë analfabetizmi ishte ende i përhapur dhe arsimi i mesëm për qytetarë ishte një gjë e rrallë. Pothuajse 70 vjet më vonë, dhe përkundër zhvillimit të madh ekonomik të Spanjës dhe përmirësimeve në drejtim të arsimit, të ardhurat për frymë të Finlandës janë akoma më të larta se Spanja. Prandaj, a ishin reformat në sistemin arsimorë të Finlandës çelësi i suksesit të tij? Ky sigurisht që është një element kryesor i zhvillimit ekonomik. Në ekonomitë e zhvilluara ka vlerësime se për çdo vit të arsimimit të një individi shtohet mundësia që ai t’i rrisë fitimet në shkallë relative 10%. Në bazë të të dhënave, SHBA-ja është shteti i cili më së shumti ndan para për arsim. Sidoqoftë, një indikator i rëndësishëm sigurisht është përqindja e prodhimit të brendshëm bruto (PBB) i ndarë për zhvillimin e arsimit të çdo vendi të botës, e posaçërisht masa absolute e mjeteve financiare.
Arsimi ndikon drejtpërdrejt në rritjen ekonomike përderisa është thelbësore për të përmirësuar kapitalin njerëzor. Kapaciteti prodhues i një ekonomie varet nga faktorë të ndryshëm. Ato përfshijnë kapitalin fizik, teknologjinë dhe numrin e punëtorëve, si dhe cilësinë e tyre. Kjo cilësi përcaktohet kryesisht nga ajo që quhet kapital njerëzor. Një rritje e nivelit arsimor të punëtorëve e përmirëson kapitalin e tyre njerëzor, duke rritur produktivitetin e këtyre punëtorëve dhe prodhimin e ekonomisë.
Studime të shumta kanë provuar ta matin këtë marrëdhënie midis arsimit të një punëtori dhe produktivitetit të tij. Këtë e quajtën shkalla private e kthimit në investime në arsim. Dhe, gjetjet kanë qenë tepër pozitive. Pararendësi i të gjitha studimeve të tilla është ekuacioni i zhvilluar nga Jacob Mincer-i më 1974, i njohur si ekuacioni Mincer. Kjo lidhet me të ardhurat e punëtorëve (shihet si një mënyrë për ta matur produktivitetin e tyre) me vitet e tyre të shkollimit dhe të përvojës së punës. Kjo do të thotë se barazimi i arsimimit të një punëtori me vitet e tyre të shkollimit është shumë i gabuar, pasi supozon se, për shembull, një vit shtesë i arsimit fillor ka të njëjtin efekt në produktivitetin e një punëtori si një vit shtesë i arsimit universitar.
Një problem tjetër, më thelbësor dhe, për rrjedhojë, më i vështirë për t’u zgjidhur, është nëse studime të tilla në të vërtetë e matin efektin e arsimit në produktivitet ose, më saktë, si rezultat i talentit. Për shembull, nëse njerëzit më të talentuar janë ata që marrin më shumë arsimim, atëherë efekti i vlerësuar i arsimit në produktivitet do ta pasqyronte kryesisht këtë talent më të madh dhe jo nivelin më të lartë të arsimit. Për ta shmangur këtë problem (në terma teknikë, një paragjykim të ndryshueshëm), disa artikuj janë përpjekur të përdorin eksperimente natyrore. Kanë marrë binjakë dhe ata i kanë vërë në shkolla të ndryshme me arsim ndryshe dhe interval kohor ndryshe. Kjo ka rezultuar me atë që binjakët, edhe pse gjenetikisht identikë e me të njëjtin mjedis familjar, me aftësitë dhe zakonet e tyre që janë shumë të ngjashme, megjithatë një vit shtesë i shkollimit ka mundësuar një rritje të produktivitetin midis 6% dhe 10% .
Përveç efektit të drejtpërdrejtë të arsimit në produktivitetin e një punëtori, ekonomistë të shumtë tregojnë edhe rastet ekstreme të rëndësishme të arsimit në rritje, që është edhe më i rëndësishëm se shkalla private e kthimit në investime në arsim. Paul Romer, për shembull, sugjeron që shoqëritë me një numër të madh të punëtorëve me aftësi të mëdha gjenerojnë më shumë ide dhe, për pasojë, rriten më shumë. Disa prova empirike tregojnë se ekonomitë më të përparuara përfitojnë nga punëtorët me arsim universitar, pasi këta punëtorë promovojnë inovacione teknologjike, duke rritur produktivitetin e kapitalit fizik dhe të fuqisë punëtore në tërësi. Nga ana tjetër, ekonomitë në zhvillim përfitojnë nga punëtorët me arsim fillor dhe të mesëm, pasi kjo i ndihmon ata t’i imitojnë teknologjitë e zhvilluara në vendet më të pasura, duke e rritur kështu produktivitetin e kapitalit të tyre fizik dhe të fuqisë punëtore.
Është e kuptueshme se vendet me nivel të ulët të zhvillimit (investime dhe buxhet shtetëror të ulët) nuk mund të ndajnë mjete të mjaftueshme për intensifikim të arsimit dhe, anasjelltas. Ekonomia në zhvillim të arsimit reflekton: në sigurimin e masës së buxhetit për investime kapitale dhe shpenzime të tjera, në funksion të krijimit të kushteve sa më të mira në shkollë; në motivimin e mësimdhënësve, duke siguruar nivel të pranueshëm të pagave; në krijimin e kushteve për hapjen e vendeve të punës për të rinjtë, ekspertët dhe të kualifikuarit e tjerë; në krijimin e mundësive të aftësimit praktik të nxënësve dhe studentëve; në ofrimin e informacioneve cilësore dhe sasiore për sistemin arsimor, për atë se cilat profile të ekspertëve kërkon tregu aktualisht dhe në të ardhmen, në vendin përkatës; në zvogëlimin e dukurisë së braktisjes së shkollimit të nxënësve të të gjitha niveleve të arsimit.
Por, studimet që përqendrohen në përcaktimin e efekteve të arsimit në rritjen ekonomike dhe që për këtë arsye përpiqen t’i pasqyrojnë kthimet private dhe ato të jashtme, gjithashtu përballen me disa komplikime. Ashtu si studimet që përqendrohen në kthimet private, ata duhet ta matin me saktësi variablën e arsimit, duke bërë dallimin midis niveleve të ndryshme arsimore dhe kontrollit përmes cilësisë. Ata gjithashtu duhet të merren me një problem të kauzalitetit të kundërt: a ndodh që vendet që investojnë më shumë në arsim të rriten më shumë dhe të arrijnë nivelet më të larta të të ardhurave? Apo, si alternativë, vendet me nivele më të larta të ardhurash kanë tendencë të investojnë më shumë në arsim? Të dyja marrëdhëniet janë të detyruara të ekzistojnë, por, në këtë rast, ne duhet ta dimë shtrirjen e të parës, pasi që ajo do ta përcaktojë se çfarë lloj politikash edukative duhet të zbatohen.
Së fundmi, llojet e tjera të jashtme, që kanë impakt në zhvillimin ekonomik dhe në arsim, gjithashtu vijnë nga arsimi. Më e rëndësishmja është nxitja e demokracisë. Qytetarët me një nivel arsimor të lartë kanë tendencë të shoqërohen më shumë dhe të marrin një pjesë më aktive në shoqërinë civile në drejtim të vendimmarrjes kolektive. Lëvizje të tilla janë dukshëm më të natyrshme si demokratike. Një nivel arsimor më i lartë priret ta inkurajojë mbrojtjen dhe forcimin e sistemeve demokratike. Pa ekonomi të zhvilluar dhe, rrjedhimisht, pa masë të konsideruar të buxhetit dedikuar për arsim, nuk mund të ndahen fonde për arsim. Pa ekonomi të zhvilluar nuk mund të ndodhë absorbimi i njerëzve të diplomuar. Në të kundërtën, do të vihej në situatën kur të diplomuarit, duke mos gjetur angazhim në profesionet e tyre ose të ngjashme, do të detyroheshin ose të migrojnë ose të sillen në situata, që t’i harrojnë dituritë e marra. Në të dyja rastet do të bëhet humbja e investimeve të bëra për këtë qëllim. Konkurrenca gjithnjë e më e madhe ndërmjet vendeve të industrializuara për prodhime dhe shërbime cilësore është në lidhshmëri të ngushtë me zhvillimin e shkencës, teknologjisë dhe të arsimit. Ndoshta këto rrethana kanë bërë që arsimi të marrë karakter të një procesi shumë dinamik. Pra, mund të thuhet se zhvillim human në një vend të caktuar kemi vetëm atëherë kur gërshetohen mes vete zhvillimi i arsimit cilësor, shtimi ekonomik dhe ngritja e mirëqenies.
Burimi: Shenja.tv
